Έζησα την ιστορική εμπειρία μιας γνήσιας Επιδαύριας Αριστοφανικής κωμωδίας όπου στις εξέδρες γινόταν το μάλε βράσε με αποχωρήσεις, φωνές, ειρωνείες, και εθνικό διχασμό. Θα επιθυμούσα και λίγο ξύλο για να ολοκληρωθεί το Διονυσιακό σκηνικό αλλά ελπίζω να γίνει του χρόνου. «Μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση» όπως έλεγε και ο Μάο. Όταν ο θεατής φεύγει από την Επίδαυρο και έχει στο μυαλό του την παράσταση και όχι τα μπιφτέκια του Λεωνίδα στο Λυγουριό ή τη Disco Καπάκι τότε έπιασε τόπο η επιλογή του.
Τον χαμό του Σαββάτου ακολούθησε αυτός των κριτικών που βρίσκοντας Lurpak για τη φρυγανιά, έβγαλαν όλη τη χολή και ασχετοσύνη τους εκφράζοντας το μεγαλύτερο κοινό της Ελλάδας, τους αγράμματους. Σε αυτό το Ικαριώτικο πανηγύρι της κριτικής, θα χωθώ κι εγώ σήμερα. Θα χορέψω, θα φάω, θα πιώ και στο τέλος θα ξεράσω πάνω τους. Ένας κριτικός, όπως και ένας καλλιτέχνης, διαμορφώνει συνειδήσεις και σε αυτόν τον ακήρυχτο πόλεμο επηρεασμού εγκεφαλικών κυττάρων, λόγο έχουμε όλοι. Το πως θα σκέφτονται και θα δρουν αυτοί που συνυπάρχουμε σε αυτή τη μπανανία είναι πολύ σοβαρό θέμα για να αρκεστούμε στο κλισέ «διαφωνώ αλλά σέβομαι τη γνώμη σου». Εγώ ούτε συμφωνώ ούτε σέβομαι τη γνώμη της μπουρζουαζίας της τεχνοκριτικής.
Θα παίξουμε ένα παιχνίδι τένις, Τζόκοβιτς – Τσιτσιπάς. Αντί για δομή και παραγράφους θα απαντάω στα επιμέρους σχόλια και ερωτήματα που έθεσαν τα απολειφάδια της καλλιτεχνικής μας ασχετοσύνης που πριν σκάσει η Κυριακάτικη αυγούλα έσπευσαν να προλάβουν να βγάλουν τα άπλυτά τους στις βεράντες των μέσων που υπηρετούν. Να ξεκινήσω με την κα Ματίνα Καλτάκη και την κριτική της στο iefimerida (καλορίζικη η αγορά της από τους Μπάκο, Καϋμενάκη).
https://www.iefimerida.gr/politismos/kritiki-apo-matina-kaltaki-sfikes-epidayro
Ξεκινάμε λοιπόν. Αναφέρει η κα Καλτάκη :
«Κατά δεύτερον, ο κ. Μόσχος (και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΘΒΕ, Αστέριος Πελτέκης) φέρουν ακέραιη την ευθύνη της επιλογής, γιατί γνωρίζουν το θέατρο που κάνει η Λένα Κιτσοπούλου. Είναι η επιτηδευμένα προκλητική γλώσσα, ο τρόπος, η «αισθητική» της, κατάλληλοι για το μεγάλο θέατρο της Επιδαύρου, όπου δεν έρχονται μόνο θεατρόφιλοι που γνωρίζουν την ιδιαίτερη περίπτωσή της αλλά και ανυποψίαστες οικογένειες και τουρίστες που επιλέγουν να δουν «Σφήκες», «βασισμένες», υποτίθεται, στο έργο του Αριστοφάνη»
ΓΝ : Πράγματι έρχονται ανυποψίαστοι τουρίστες και είχαν έρθει και χθες αρκετοί. Κάποιοι μάλιστα έφυγαν όπως και πολλοί Έλληνες. Αυτό τι σημαίνει; Ότι πρέπει να κάνουμε την Επίδαυρο το Μοστρού στην Πλάκα όπου θα χορεύουν χασαποσέρβικο στους μπουκωμένους τουρίστες; Να ξαναβγούν οι χλαμύδες και τα σανδάλια; Να ορίζουν το πρόγραμμα της Επιδαύρου οι tour operators και η TUI; Να την κάνουμε μουσειακό προορισμό; Αν η Επίδαυρος δεν είναι το ξόρκι της θεατρικής μας ομφαλοσκόπησης και ο επωαστήρας οποιασδήποτε τάσης, τότε τι θα είναι; Να πάνε να χεστούνε λοιπόν οι απανταχού «ανυποψίαστοι». Ή να πηγαίνουν με ανοιχτά μυαλά στο απρόσμενο ή να διαβάζουν από πριν τι θα πάνε να δούνε.
Γράφει στη συνέχεια η ίδια κριτικός :
«Οι κρατικές σκηνές, ωστόσο, έχουν ευθύνη ως προς τον ρόλο που η πολιτεία τους έχει αναθέσει, κι αυτό που παρουσιάζουν στο κοινό οφείλει να ικανοποιεί κάποιους όρους που δεν αφορούν τις προτιμήσεις του ενός και του άλλου διευθυντή».
Ας μας ορίσει η κα Καλτάκη ένα εγχειρίδιο όρων Επιδαύρου και Ηρωδείου που θα εφαρμόζεται στο φεστιβάλ Αθηνών. Είναι δυνατόν να μπαίνουν όροι σε έναν θεσμό που ακολουθεί προσωπικές οπτικές, που έχει κοινωνιολογικές προεκτάσεις και οι νόρμες του αναθεωρούνται συνέχειά; Θα επιβάλει κάποιος αυτούς τους νοητούς όρους στον Λούκο, τον Θεοδωρόπουλο, την Ευαγγελάτου, τους σκηνοθέτες ώστε να «χτίζουν» μία οπτική βάσει αυτών ή θα ακολουθούν το προσωπικό τους ένστικτο περί αισθητικής; Μήπως να κάνουμε μία επιτροπή επιλογής έργων όπως στην Eurovision ή να φτιάχνουμε σε κάθε έργο ένα excel που θα βαθμολογούνται οι επιμέρους συνιστώσες του (σκηνικά, ερμηνείες, κείμενο κλπ) και θα περνάει τη βάση του 10 όπως στις Πανελλήνιες; Αν βάζαμε όρους κα Καλτάκη μου, θα τραγουδούσε ποτέ ο Αγγελόπουλος στον Λυκαβηττό; Ήταν (και) ο Αγγελόπουλος μέρος της σύγχρονης εθνικής μας κουλτούρας; Έπρεπε να εκφραστεί;
Συνεχίζει ακάθεκτη η κα Καλτάκη :
Συμφωνούν οι διευθυντές των δύο κρατικών θεάτρων με το παραπλανητικό προσδιορισμό «Ελεύθερη διασκευή, βασισμένη στο έργο του Αριστοφάνη», όταν δεν πρόκειται για διασκευή αλλά για ένα καινούργιο έργο που ουδεμία σχέση έχει (πέραν κάποιων ελάχιστων, ασήμαντων στοιχείων) με την αριστοφανική κωμωδία;
‘Ελα ντε, συμφωνούν; Ο όρος ελεύθερη διασκευή σημαίνει ότι το κείμενο και η εννοιολογία του είναι ανοιχτά σε κάθε επεξεργασία. Και μόνο η πρόθεση του Αριστοφάνη, μπορεί να αποτελέσει βάση προσωπικών νεωτερισμών. Θα γούσταρε πολύ η κα Καλτάκη η μανιέρα της Κιτσοπούλου να εγκλωβιστεί στο αρχαίο Αριστοφανικό κείμενο για να ικανοποιήσει τους «όρους» που έθετε πριν αλλά η ίδια μπασταρδεμένα πράγματα δεν θα έκανε ποτέ για να εξωραϊστεί σε ένα ευρύτερο κοινό. Η απόλυτη διατήρηση του ύφους της ήταν ο μεγαλύτερος σεβασμός σε αυτούς που την επέλεξαν αλλά και τον ίδιο τον εαυτό της.
Γράφει επίσης :
Πόσες φορές θα δούμε και θα ακούσουμε σε παραστάσεις της Λ. Κιτσοπούλου τα ίδια και τα ίδια, παραλλαγές της ίδιας θεματικής και «αισθητικής»;
Όσες φορές γουστάρει η δημιουργός κα Καλτάκη, μέχρι να κάψει το κρανίο της. Ίσα ίσα που θα σας δίνει άφθονο αντικείμενο κριτικής, πρέπει να το εύχεστε. Στην επικείμενη «αυτοκτονία» ενός καλλιτέχνη όταν το προϊόν του εκπέμπει κορεσμό, μπαίνει χειρόφρενο από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, η σχέση με το κοινό του είναι δυναμική.
Πόσο έγκυρη και έντιμη είναι η στάση μίας δημιουργού που ασκεί την «αντισυστημική» κριτική της, όντας η ίδια «σύστημα» μέσα στο σύστημα που καταγγέλλει;
Κυρία Καλτάκη, πολλές φορές το «χτύπημα» του συστήματος γίνεται με μεγαλύτερη επιτυχία μέσα από το ίδιο το σύστημα. Αν θέλω πχ να καταγγείλω την κυβέρνηση, τι πιο ιδανικό μέρος από την ίδια την ΕΡΤ ή τη Βουλή; Αν δεν χρησιμοποιήσεις το «σύστημα» και τις ευκαιρίες αποδόμησής του τότε είσαι χαμένος. Στο περιθώριο δεν ακούγεσαι, δεν ασχολούνται μαζί σου. Τι ωραιότερη λοιπόν αφορμή από την ίδια την Επίδαυρο μέσω του Εθνικού Θεάτρου; Και κάτι άλλο, όποιος είναι μισθωτός (ή με σύμβαση) σε έναν κρατικό φορέα είναι νομοτελειακά συστημικός; Αν μέσα από τον φορέα που εργάζεται προσπαθεί να αλλάξει νοοτροπίες, είναι καταδικαστέο;
Συνεχίζω με τον «ανυπόμονο» να βγάλει κριτική πριν την παράσταση του Σαββάτου (unfair για τους θεατές του Σαββάτου) κύριο Ζήση. Γράφει λοιπόν ο κος Ζήσης μέσα σε όλα :
«Η Νεφέλη Μαϊστράλη, ο Αλέξανδρος Ζουριδάκης και ο Θάνος Μπίρκος, αυτά τα παιδιά, τι δουλειά είχαν να ενταχθούν (και να ταυτιστούν) σε αυτό το σκηνικό ασκέρι»;
Εκτός από τους παραπάνω, σε αυτό το σκηνικό ασκέρι έχουν ενταχτεί πολλές φορές ο Καραθάνος, η Κολιανδρή, η Μαυρέα, ο Παπαδόπουλος, ο Κότσυφας, ο Κηπουργός κλπ. Εντάχθηκαν γιατί ήταν στα αζήτητα και τους έδωσε ψωμάκι η Κιτσοπούλου για να πληρώσουν τα κοινόχρηστα; Τι ασέβεια σε τόσους άξιους ηθοποιούς; Η επαναλαμβανόμενη ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ επιλογή τους να βιώσουν μία άλλη φόρμα έκφρασης (με ότι κόστος έχει αυτό για το ευάλωτο από τους κριτικούς image τους) είναι εντέχνως καταδικαστέα από τον κο Ζήση. Όποτε ο μαγνήτης Κιτσοπούλου είναι ενεργός, όλοι μαζεύονται γύρω της, είναι τόσο ενοχλητικό και χαλάει κάποια μανέστρα; Ας ρωτήσει ο ίδιος την κα Μαϊστράλη γιατί συνεργάζεται και ας μας γράψει το αποτέλεσμα του εξευτελισμού του στην επόμενη κριτική του.
Τελειώνω με το τοτέμ της θεατροκριτικής, την γλυκιά κυρία Αρκουμανέα. Δεν μπορούσα να κοιμηθώ αν πρώτα δεν σήκωνε η Αρκουμανέα την κριτική της στη LIFO. Τσάμπα όμως όλη αυτή η αναμονή, το αποτέλεσμα μας ξενέρωσε. Κατέθεσε μία ντεκαφεϊνέ κριτική αντιγράφοντας το κείμενο της παράστασης και κρατούσε ισορροπία στο συρματόσχοινο. Και να μην απογοητεύσει το «εναλλακτικό» κοινό της LIFO και να μην κάνει εκπτώσεις στο ακαδημαϊκό της ύφος. Ισαποστάκιας η Αρκουμανέα.
Έγραψε σε ένα σημείο ότι στο έργο δεν υπήρχε εμβάθυνση. Πως είναι δυνατόν να υπάρχει εμβάθυνση σε τόσες επιμέρους πτυχές της Νεοελληνικής πραγματικότητας μέσα στο ίδιο έργο; Η Κιτσοπούλου βάζει ένα διπλό γεμιστήρα στο καλάσνικοφ και πυροβολεί κατά ριπάς με σφαίρες που βρίσκουν στόχο (συνήθως) με τη μία. Η εμβάθυνση γίνεται ΚΑΙ με αφηγηματική λιτότητα, με 1,2 ατάκες. Όσο για το τελευταίο της σχόλιο … «ακυρώνει ανθρώπους και ποδοπατά τις πάσης φύσεως διαφορετικότητες» η κα Αρκουμανέα υποκύπτει στη γραμμή της εφημερίδας που γράφει στην οποία τα πάντα φιλτράρονται από το πόσο θίγονται τα ΛΟΑΤΚΟπουλα. LIFO = ο κυβερνητικός εκπρόσωπος των ΛΟΑΤΚΙ.
Οι τρεις παραπάνω κριτικές δεν είναι οπτικές τριών μεμονωμένων ανθρώπων. Είναι η έκφραση μίας ολόκληρης κοινωνίας, μυημένης στο θέατρο ή μη. Οι της άλλης όχθης οφείλουμε να τις αποδομήσουμε γιατί το χρέος κάποιου που δρα δημόσια είναι να συντονίζει και να φτιάχνει νέες νοοτροπίες. Αν άνθρωποι που έχουν σπουδάσει θεατρολογία εκφράζουν αγωνία για το μέλλον της Επιδαύρου εξαιτίας μιας raw προσέγγισης της Νεοελληνικής παρακμής, τότε πρέπει να αναρωτηθούμε αν οι ίδιες οι σχολές που σπούδασαν δεν έδωσαν τα κατάλληλα μηνύματα ή απλά δεν ελήφθησαν ποτέ από τους γράφοντες απόφοιτους. Η μεγαλύτερη απόδειξη της ασχετοσύνης και εμπάθειάς τους είναι η προσπάθεια να κρίνουν ένα Διονυσιακό προϊόν που συνειδητά δεν έχει φόρμες, με όρους κλασσικών θεατρικών έργων. Η κριτική σε περιπτώσεις Κιτσοπούλου πρέπει να εστιάζει στο κοινωνιολογικό ερώτημα αν η συνολική αύρα ενός τέτοιου θεάματος είναι ικανή να κάνει trigger στην κοινωνική αδράνεια. Αυτό μόνο.
Υπάρχει ανοιχτός πόλεμος. Σκληρός πόλεμος. Όποιος δεν πιστεύει στην αποκαθήλωση του φορμαλισμού της τέχνης όταν αυτός υπηρετεί μία προσπάθεια κοινωνικής αυτογνωσίας, είναι επικίνδυνος, πρέπει να κάτσει στα πιτς. Ζούμε σε εποχές εκφυλιστικής αδράνειας και το δόγμα του σοκ έπρεπε να είναι ο κανόνας και όχι η γραφική εξαίρεση.
Γιώργος Νομικός Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
